حاکم مشروع در فقه شیعه از منظر آیت الله شیخ محمد یعقوبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، ایران.

چکیده

آیت‎الله شیخ محمد یعقوبی بارزترین شاگرد آیت‎الله سید محمدصادق صدر معروف به صدر دوم است که پس از شهادت صدر در سال 1999 میلادی رهبری بخشی از جریان صدر را بر عهده گرفته است. یعقوبی همانند استادش معتقد به ولایت عامه فقهیان است. او که در مقام نظریه، همانند امام خمینی(ره) تنها فقیه را حاکم مشروع در عصر غیبت می‏پندارد، در مقام عمل تلاش می‏کند آن را در محیط عراق و در عطف به دولت فراگیر ملی آن کشور بازتفسیر نماید. خوانش این نظریه در محیط کشور عراق که عملاً فقیه همانند ایران مبسوط الید نیست، می‏تواند ابعاد تازه‎تری از نظریه ولایت فقیه را مطرح سازد. آیت‎الله یعقوبی در‎باره حکومت به دو گونه پرداخته است: یکی سلبی و دیگری ایجابی. مراد از بحث سلبی اتخاذ مواضع منفی در برابر حکومت‎های نامطلوب است که تقریباً شبیه مباحث سایر فقها در این مبحث است. گرچه در بحث ایجابی همانند برخی فقها از نظریه ولایت عامه فقیهان دفاع می‎کند، او تلاش می‏کند آن را در نسبت با برخی مفاهیم جدیدی مثل تحزب و نیز شرایط خاص عراق بازتعریف کند. بی‎تردید نظریه ولایت عامه فقیهان در ایران می‎تواند با آنچه در عراق می‎گذرد، متفاوت باشد. شناخت تمایزات محیطی می‎تواند در تحلیل متنوع نظریه ولایت فقیه ارزشمند باشد. هدف این مقاله تبیین نظریه ولایت فقیه در محیطی متفاوت‌تر از عراق است تا ظرفیت‌ها و امکانات آن در آن جامعه مورد بررسی قرار گیرد. روش این مقاله نیز توصیفی است؛ زیرا در پی ارائه گزارش و روایتی مبسوط و ساختار یافته از نگرش آیت الله یعقوبی از حاکم اسلامی است. نتایج این بررسی نشان می‌دهد که نظریه انتصابی ولایت فقیه وی در مقام عمل به نظارت روحی تقلیل می‌یابد و شرایط خاص عراق او را واقع بینانه‌تر می‌نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

الحاکم الشرعی فی الفقه الشیعی من وجهة نظر آیة الله الشیخ محمد الیعقوبی

نویسنده [العربیة]

  • فراتی عبد الوهاب
أستاذ مشارک فی معهد الثقافة والفکر الإسلامی
چکیده [العربیة]

آیة الله الشیخ محمد الیعقوبی هو أبرز طلاب السید محمد صادق الصدر والمعروف باسم الصدر الثانی، الذی تولى قیادة جزء من التیار الصدری بعد استشهاد الصدر عام 1999. الیعقوبی، مثل معلمه، یؤمن بالولایة العامة للفقهاء. فی مقام النظر، مثل الإمام الخمینی، یعتبر الفقیه هو الحاکم الشرعی الوحید فی عصر الغیبة وفی مقام العمل والممارسة، یسعى إلى إعادة تفسیر ولایة الفقیه فی سیاق العراق ومن منظور الحکومة الوطنیة الشاملة لذلک البلد. قراءة هذه النظریة فی سیاق العراق، حیث أن الفقیه لیس مبسوط الید کما هو الحال فی إیران، یمکن أن یثیر أبعادًا جدیدة لنظریة ولایة الفقیه. ناقش آیة الله الیعقوبی موضوع الحکومة بطریقتین: الأولى سلبیة والأخرى إیجابیة. الغرض من الأسلوب السلبی هو اتخاذ مواقف سلبیة ضد الحکومات غیر المرغوبة، وهو ما یشبه تقریبًا مناقشات فقهاء آخرین فی هذه القضیة. وإن کان فی نقاشات إیجابیة، مثله مثل بعض الفقهاء، یدافع عن نظریة الولایة العامة للفقهاء، إلا أنه یحاول إعادة تعریفها فیما یتعلق ببعض المفاهیم الجدیدة، مثل الحزبیة والظروف الخاصة بالعراق. لا شک أن نظریة الولاِیة العامة للفقهاء فی إیران قد تختلف عما یحدث فی العراق. ویمکن أن یکون التعرف على الفروق البیئیة قیماً فی التحلیل المتنوع لنظریة ولایة الفقیه.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • ولایة الجور
  • ولایة الفقیه
  • دیمقراطیة
  • تفاعل
  • انتخابات
  • حزب
* قرآن کریم.
1. اردبیلی، احمد. (بی‎تا). مجمع الفایدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان (محقق / مصحح: مجتبی عراقی و شیخ علی‏پناه اشتهاردی و حسین یزدی). قم: منشورات الجماعه المدرسین فی الحوزه العلیمه.
2. انصاری، مرتضی. (1411ق). المکاسب (الطبعة الاولی). قم: منشورات دار الذخائر.
3. بحرانی، یوسف. (بی‏تا). الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
4. خمینی، روح‏الله. (1434ق). البیع (ج2). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
5. الخیون، رشید. (2011م). 100 عام من الاسلام السیاسی بالعراق (الطبعة الاولی). مرکز المسبار للدراسات و البحوث.
6. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسایل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام).
7. کدیور، محسن. (1387). نظریه‏های دولت در فقه شیعه (چاپ هفتم). تهران: نی.
8. مجلسی، محمدباقر. (1404ق). بحار الانوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
9. نجفی، محمدحسن. (1392ق). جواهر الکلام. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
10. نراقی، احمد بن محمدمهدی. (1415ق). مستند الشیعه فی احکام الشریعه. مشهد: مؤسسه آل‌البیت(علیهم السلام).
11. یعقوبی، محمد. (2015م (الف)). فقه المشارکه فی السلطه (الطبعه الاولی). نجف اشرف: دارالصادقین.
12. یعقوبی، محمد. (2015م (ب)). سبل السلام (رساله عملیه) (الطبعه الرابعه). نجف اشرف: دارالصادقین.
13. ابن‏بابویه، محمد بن علی (شیخ صدوق). (1373). عیون اخبار الرضا. تهران: نشر صدوق.