ظرفیت های مبانی امام خمینی(ره) درباره بنای عقلا برای فقه سیاسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر و دکتری علوم سیاسی.

چکیده

از مهم‎ترین مباحث علم اصول فقه، سیره یا بنای عقلاست‌؛ چراکه هم طریقی برای اثبات مهم‎ترین ادله فقه همچون اِخبار آحاد و ظواهر است و هم به صورت مستقیم در مسیر استنباط فقهی واقع می‌شود و بنابراین با گذر زمان جایگاه آن در فقه و مخصوصاً فقه سیاسی، برجسته‌تر شده است‌. این در حالی است که با توجه به تأثیرات گسترده عملیاتی‎کردن تولیدات فقه سیاسی بر جامعه و شهروندان، چنانچه کاربرد بنای عقلا در فقه سیاسی روشمند نباشد، مفاسد آن نمود بیشتری نسبت به فقه فردی دارد و منجر به متهم‎شدن فقه به ناکارآمدی خواهد شد‌؛ بنابراین بررسی جایگاه بنای عقلا در فقه سیاسی و تنقیح حدود اعتبار آن امری لازم است و نقطه آغاز نیز، بررسی میراث علمای علم اصول در زمینه بنای عقلا و ظرفیت آرای ایشان در بحث بنای عقلا برای فقه سیاسی است‌. هدف این نوشتار، استخراج ظرفیت‌های مبانی روش‌شناختی ‌امام خمینی(ره) به عنوان یک فقیه سیاسی است و نویسنده از طریق روش توصیفی ـ تحلیلی، با بررسی مبانی اصولی ‌امام خمینی(ره) درباره بنای عقلا، به این نتیجه می رسد که مبانی ایشان هم به صورت غیرمستقیم و از طریق اعتباربخشی به ادله فقه سیاسی و هم به صورت مستقیم و به‌عنوان دلیلی مستقل یا غیرمستقل، برای استنباط احکام در حوزه فقه سیاسی ظرفیت‌های مهمی دارد و می‌تواند بخشی از فقر ادله نقلی یا ضعف روش در استفاده از ادله نقلی را برطرف کند‌.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

قدرة أسس ومبادئ الإمام الخمینی عن بناء العقلاء فی الفقه السیاسی

نویسنده [العربیة]

  • جلالی أصل هادی
دکتور فی العلوم السیاسیة
چکیده [العربیة]

سیرة العقلاء أو بناء العقلاء من أهم الموضوعات فی علم أصول الفقه. لأنه وسیلة لإثبات أهم الحجج الفقهیة، کالأخبار الآحاد وحجیة الظهورات، کما أنه یقع مباشرة فی مسار الاستدلالات الفقهیة. لذلک مع مضیّ الأیام برزت مکانة بناء العقلاء فی الفقه عامة والفقه السیاسی خاصة. ومع ذلک، وبسبب الآثار الواسعة النطاق لعملیة تفعیل منتجات الفقه السیاسی على المجتمع والمواطنین، إذا کانت وظیفة بناء العقلاء فی الفقه السیاسی غیر منهجیة، فإن فساده أصبح أکثر وضوحًا من الفقه الفردی وسیؤدی إلى اتهام الفقه بعدم الکفاءة. لذلک لا بد من دراسة موقف بناء العقلاء فی الفقه السیاسی وبیان حدود اعتباره ونقطة الانطلاق دراسة تراث علماء علم الأصول فی مجال بناء العقلاء وقدرة آرائهم فی نفس المجال للفقه السیاسی. تبحث هذه المقالة فی الأسس المنهجیة للإمام الخمینی بصفته فقیهًا سیاسیًا عظیمًا الذی أعاد إحیاء الفقه السیاسی فی مجال الفکر والممارسة. ادعاء البحث هو أن المبادئ الأساسیة للإمام الخمینی فیما یتعلق ببناء العقلاء لها قدرات وقابلیات مهمة لاستنتاج الأحکام فی مجال الفقه السیاسی، سواء بشکل غیر مباشر، أی من خلال تصدیق حجج الفقه السیاسی، أو بشکل مباشر، أی کحجة مستقلة أو غیر مستقلة ویمکن أن یقلل من فقر بعض الأدلة النقلیة أو ضعف الموجود فی طریقة استخدام الحجج النقلیة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الإمام الخمینی
  • الفقه السیاسی
  • بناء العقلاء
  • لأمارات الشرعیة
  • الأصول اللفظیة
  • الخبر الواحد
  • حجیة الظهور
1. آشتیانی، محمدحسن بن جعفر. (1388). بحر الفوائد فى شرح الفرائد (چاپ یکم). قم: ذوی القربی.
2. اردشیر لاریجانی، محمدجواد. (1395الف). بازنگری در قانون مبارزه با مواد مخدر به‌ معنای حذف اعدام نیست، قابل مشاهده در:     http://www.humanrights-iran.ir/news-51856.aspx.
3. اردشیر لاریجانی، محمدجواد. (1395ب)، محدودیت حکم اعدام برای قاچاقچیان بزرگ، تعداد اعدام‌ها را کاهش می‌دهد، قابل مشاهده در: https://www.isna.ir/news/95071710256.
4. اصغری، محمد. (1386). عدالت و عقلانیت در فقه و حقوق (چاپ یکم). تهران: انتشارات اطلاعات.
5. اصفهانی، محمدحسین. (1374ق). نهایة الدرایة فی شرح الکفایة (چاپ یکم). قم: سید الشهداء.
6. بای، حسین‎علی. (1385). افساد فی‌الارض چیست، مفسد فی‌الارض کیست. فقه و حقوق 3(9)، صص 29 - 58.
7. بای، حسین‎علی. (1384). سیری در مستندات فقهی جرم انگاری فساد فی الأرض. فقه و حقوق، (2)7، ص 33.
8. بروجردى، حسین. (1415ق). نهایة الأصول (چاپ یکم). تهران: نشر تفکر.
9. جلالی اصل، هادی. (بهار 1397). بررسی فقهی تحمّل هزینه‌های انقلاب اسلامی با توجه به مبانی اصولی امام خمینی. جستارهای فقهی و اصولی، (4)10، صص 151 - 152.
10. حکیم، محمدتقى بن محمد سعید. (1418ق). الأصول العامة فی الفقه المقارن‏ (چاپ دوم). قم: مجمع جهانی اهل بیت(علیهم السلام).
11. خمینی، سید روح‎اللّه. (1376). الإجتهاد و التقلید (چاپ یکم). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
12. خمینی، سید روح‎اللّه. (1381). الإستصحاب (چاپ یکم). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
13. خمینی، سید روح‎اللّه. (1420ق). الرسائل العشرة (چاپ یکم). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
14. خمینی، سید روح‎اللّه. (1410ق). الرسائل (چاپ یکم). قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏.
15. خمینی، سید روح‎اللّه. (1415ق(الف)). المکاسب المحرمة (چاپ یکم). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
16. خمینی، سید روح‎اللّه. (1415ق(ب)). انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
17. خمینی، سید روح‎اللّه. (1418ق). تنقیح الاصول (چاپ یکم). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
18. خمینی، سید روح‎اللّه. (1423ق). تهذیب الأصول (چاپ یکم). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
19. خمینی، سید روح‎اللّه. (1421ق). کتاب البیع (چاپ یکم). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
20. سیف‎الله صرامی. (1393). منابع و ادله عقلی اصول فقه (چاپ یکم). قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
21. صدر، سیدمحمدباقر. (1417ق). بحوث فی علم الأصول (تقریرات سیدمحمود هاشمی شاهرودی، چاپ سوم). قم‌: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی.
22. ضیائی‎فر، سعید. (1390). مکتب فقهی امام خمینی(ره) (چاپ یکم). قم: مؤسسه چاپ و نشر عروج.
23. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1402ق). حاشیة الکفایة (چاپ یکم). قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایى(ره).
24. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (چاپ دوم). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
25. طبرسی‏، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (مصحح: فضل‎الله یزدى طباطبایى و هاشم رسول، چاپ سوم)‏. تهران: ناصرخسرو.
26. عاملى، محمد بن مکى (شهید اول). (1410ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة (چاپ یکم). بیروت: دار التراث الدار الإسلامیة.
27. عاملی، یاسین عیسى. (1413ق‌). الاصطلاحات الفقهیة فی الرسائل العملیة (چاپ یکم). بیروت: دار البلاغة للطباعة و النشر و التوزیع.
28. عراقى، ضیاءالدین. (1411ق). منهاج الأصول (مقرر: محمدابراهیم کرباسی، چاپ یکم). بیروت: دار البلاغة.
29. عمید زنجانی، عباسعلی. (1377). فقه سیاسی (چاپ چهارم). تهران: انتشارات امیرکبیر.
30. قره‌سید رومیانی، میرهادی. (1393). مجازات‌ اعدام در حوزه مواد مخدر نیازمند اصلاح است، قابل مشاهده در:                                                                                            www.icana.ir/Fa/Newsamp/267938.
31. کلینى، محمد بن یعقوب. (1429ق). کافی (چاپ یکم). قم: دار الحدیث. ‏
32. لجنة الفقه المعاصر. (1397). الرائد فی الأصول (چاپ یکم). قم: مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه.
33. محمدی، عبدالله. (1395). ارزش معرفت‏شناختی دلیل نقلی (چاپ یکم). قم: انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
34. مظفر، محمدرضا. (1430ق). أصول الفقه (چاپ پنجم). قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم.
35. مغنیه، محمدجواد. (1975م). علم أصول الفقه فی ثوبه الجدید (چاپ یکم). بیروت: دار العلم للملایین.
36. موسوى خویی، سیدمحمدتقى. (1414ق). الشروط أو الالتزامات التبعیة فی العقود (چاپ یکم)، بیروت: دار المؤرخ العربی.
37. نائینی، محمدحسین. (1376). فوائد الاُصول (چاپ یکم). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
38. نائینی، محمدحسین. (1352). أجود التقریرات: تقریرات ابوالقاسم خوئی (چاپ یکم). قم: مطبعة العرفان.