واکاوی تأسیس پایتخت اسلامی از سوی پیامبر(ص) در رویکرد فقهی مبتنی بر نصوص و منابع سیره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

چکیده

فقه العاصمه، شاخه مهمی از فقه سیاسی است که به بررسی احکام فقهی بنیان‌گذاری و استقرار و مسائل جاریه مرکز حکمرانی اسلامی می‌پردازد. بدون تردید، اقدامات اولیه و پسین رسول خدا(ص) در تبدیل یثرب به‌مثابه شهری در حاشیه، به نخستین پایتخت حکمرانی اسلامی مهم‌ترین منبع فقه العاصمه به‌شمار می‌آید. این اقدامات از منظر فقه سیاسی، چونان احکام فقهی در تاسیس مرکز حکومت اسلامی تلقی می‌شود. در گفتار حاضر براساس روش فقهی و با استنباط از نصوص و منابع سیره، تلاش شده تا سیره رسول خدا پیش و بعد از ورود به شهر مدینه؛ از جنبه فقه العاصمه مطالعه شود. یافته‌های تحقیق، امکان استنباط فقهی تاسیس پایتخت اسلامی از سیره پیامبر خدا را دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

بحث عن تأسیس الرسول صلّى اللّه‏ علیه وآله للعاصمة الإسلامیّة فی المنحى الفکری المستند على النصوص ومصادر السیرة

نویسنده [العربیة]

  • داود مهدوی‌زادگان
أُستاذ مساعد وعضو الهیئة العلمیّة فی المعهد العالی للعلوم الإنسانیّة والأبحاث الثقافیّة. قم، إیران.
چکیده [العربیة]

فقه العاصمة هو أحد الفروع المهمّة فی الفقه السیاسی الذی یبحث فی الأحکام الفقهیّة لتأسیس واستقرار مرکز الحاکمیّة الإسلامیّة وما یتخلّل ذلک من المسائل الجاریة. وممّا لا شکّ فیه أنّ أهمّ المصادر لفقه العاصمة هو الإجراءات التمهیدیّة التی بادر للقیام بها رسول اللّه‏ صلّى اللّه‏ علیه وآله فی تبدیل یثرب من مدینةٍ ثانویّة مهملة إلى أوّل عاصمة للحکومة الإسلامیّة وما تبع ذلک التأسیس من خطواتٍ تالیة. فهذه الإجراءات تعتبر من منظار الفقه السیاسی بمثابة الأحکام الفقهیّة المعنیّة بتأسیس مرکز الحکومة الإسلامیّة. والمقال الحالی یسعى إلى اتّباع المنهج الفقهی للاستنباط من النصوص ومصادر السیرة ودراسة سیرة رسول اللّه‏ قبل وبعد دخوله للمدینة المنوّرة من منظار فقه العاصمة. وقد أشارت نتائج التحقیق إلى إمکانیّة استنباط الأحکام الفقهیّة المعنیّة بتأسیس العاصمة الإسلامیّة من سیرة رسول اللّه‏ صلّى اللّه‏ علیه وآله.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الإسلام
  • رسول اللّه‏ صلّى اللّه‏ علیه وآله
  • العاصمة
  • المدینة المنوّرة
  • الدستور
  • المعاهدة
  • الجهاد
* قرآن کریم
1. آموزگار، شهرام. (1394). ساخت و روابط قدرت در دولت مدینه (چاپ اول). قم: موسسه بوستان کتاب.
2. آیتی، محمدابراهیم. (1385). تاریخ پیامبر اسلام (چاپ هفتم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
3. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه‌الله. (1385). شرح نهج‌البلاغه (مترجم: محمود مهدوی دامغانی، چاپ سوم). تهران: نشر نی.
4. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبه‌الله. (1404ق). شرح نهج‌البلاغه (چاپ اول). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
5. ابن سعد واقدی الزهری محمد، (1417). الطبقات الکبری، (چاپ اول). بیروت: انتشارات دار الإحیاء التراث العربی.
6. ابن‌اثیر الجزری، ابی‌الحسن علی بن الکرم. (1371). کامل تاریخ بزرگ اشلام و ایران (مترجم: خلیل حالت). تهران: موسسه مطبوعات علمی.
7. ابن‌اثیر الجزری، ابی‌الحسن علی بن الکرم. (1424ق). الکامل فی التاریخ (چاپ چهارم). بیروت: دارالکتب العلمیه.
8. ابن‌ادریس، عبدالله. (1388). جامعه‌ مدینه در عصر نبوی (مترجم: شهلا بختیاری، چاپ دوم). قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
9. حِتی، فیلیپ خوری. (1380). تاریخ عرب (مترجم: ابوالقاسم پاینده، چاپ سوم). تهران: انتشارات آگه.
10. حسن، حسن‌ابراهیم. (1386). تاریخ سیاسی اسلام (مترجم: ابوالقاسم پاینده، چاپ دوم). تهران: انتشارات جاویدان.
11. حمید الله محمد، (1377). نامه ها و پیمان های سیاسی حضرت محمد و اسناد صدر اسلام، (مترجم: سید محمد حسینی، چاپ دوم). تهران: انتشارات سروش.
12. رسولی محلاتی، سیدهاشم. (1391). زندگانی امیرالمومنیین(علیه السلام) (چاپ هجدهم). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
13. رسولی محلاتی، سیدهاشم. (1391). زندگانی حضرت محمد خاتم‌النبیین(ص) (چاپ بیست‌وچهارم). تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
14. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1364). ایران قبل از اسلام (چاپ اول). تهران: انتشارات امیرکبیر.
15. زیدان، جرجی. (1372). تاریخ تمدن اسلام (مترجم: علی جواهرکلام، چاپ هفتم). تهران: انتشارات امیرکبیر.
16. سالم عبدالعزیز. (1380). تاریخ عرب قبل از اسلام (مترجم: باقر صدری‌نیا، چاپ اول). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
17. السباعی، احمد. (1391). تاریخ مکه (مترجم: رسول جعفریان، چاپ پنجم). تهران: نشر مشعر.
18. سبحانی، جعفر. (1385). فروغ ابدیت (چاپ بیست‌وسوم). قم: موسسه بوستان کتاب.
19. سبحانی، جعفر. (1392). سقیفه؛ زمینه‌ها، معیارها و پیامدها (چاپ اول). قم: انتشارات توحید.
20. السهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله. (1428ق). الروض الأنف. بیروت: دارالفکر.
21. شهیدی، سیدجعفر. (1390). ترجمه نهج البلاغه (چاپ سی‌ویکم). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
22. شهیدی، سیدجعفر. (1398). تاریخ تحلیلی اسلام (چاپ دهم). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
23. طبرسی، ابومنصور احمد بن علی. (1385). الاحتجاج (مترجم: بهراد جعفری، چاپ دوم). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
24. طبری، محمد بن جریری. (1352). (نشر الکترونیکی 1389)، تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک) (مترجم: ابوالقاسم پاینده). تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
25. طبری، محمد بن جریری. (1429ق). تاریخ الطبری (چاپ اول). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
26. علی، جواد. (1413ق). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام (چاپ دوم). بغداد: انتشارات دانشگاه بغداد.
27. العلی، صالح احمد. (1384). عرب کهن در آستانه بعثت (مترجم: هادی انصاری، چاپ اول). تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
28. فیرحی، داود. (1395). تاریخ تحول دولت در اسلام (چاپ هفتم). قم: انتشارات دانشگاه مفید.
29. قرشی، باقرشریف. (1387). زندگانی پیامبر اعظم(ص) (مترجم: سیدابوالحسن هاشمی‌تبار و محمد تقدمی صابر، چاپ دوم). مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
30. لمبتون، آن‌کاترین‌سواین‌فورد؛ هولت، پی.ام؛ و آربری، آرتورجان. (1377). تاریخ اسلام (کمبریج) (مترجم: احمد آرام، چاپ یازدهم). تهران: انتشارات امیرکبیر.
31. لوبون، گوستاو. (1347). تمدن اسلام و عرب (مترجم: سیدهاشم حسینی). تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
32. مارتین، لینگز. (1394). محمد(ص) (مترجم: سعید تهرانی‌نسب، چاپ ششم). تهران: انتشارات حکمت.
33. مارتین، لینگز. (1395). مکه از پیش از نزول تورات تاکنون (مترجم: سعید تهرانی‌نسب، چاپ اول). تهران: انتشارات حکمت.
34. محقق، محمدباقر. (1361). نمونه بیّنات در شأن نزول آیات (چاپ چهارم). تهران: انتشارات دانشگاه فردوسی.
35. مرتضی العاملی، سیدجعفر. (1386). الصحیح من سیره النبی الاعظم(ص) (چاپ دوم). قم: انتشارات دارالحدیث.
36. مرتضی العاملی، سیدجعفر. (1430ق). تخطیط المدن فی الاسلام (چاپ اول). بیروت: انتشارات المرکز الاسلامی للدراسات.
37. مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین. (1365). مروج الذهب (مترجم: ابوالقاسم پاینده). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
38. الواقدی، محمد بن عمر. (1369). مغازی (مترجم: محمود مهدوی دامغانی، چاپ دوم). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
39. یاقوت حموی، ابن عبدالله ابی‌عبد‌الله. (1397 ق). معجم البلدان (چاپ اول). بیروت انتشارات دارصادر.
40. یعقوبی، احمد بن اسحاق. (1373). تاریخ الیعقوبی (چاپ اول). قم: منشورات الشریف الرضی.
41. یعقوبی، احمد بن اسحاق. (1387). تاریخ یعقوبی (مترجم: محمدابراهیم آیتی، چاپ دهم). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
42. یوسفی غروی، محمدهادی. (1392). تاریخ تحقیقی اسلام (مترجم: حسین علی عربی، چاپ ششم). قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).