کارکرد فقه سیاسی در نظریه‌پردازی عدالت اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه باقرالعلوم، قم، ایران.

چکیده

نظریه‌های عدالت اجتماعی معمولاً براساس انتقاد و عدم رضایت از وضع موجود جامعه و به منظور ارائه مدل و الگویی برای برون‌‌رفت از وضع موجود و رسیدن به نظم مطلوب عادلانه عرضه می‌شوند. چرایی و ضرورت نیاز به چنین نظریه‌هایی با مخالفت جدی در سنت فکری لیبرالی روبه‌رو بوده است و در میان جریان‌های اسلامی نیز از زاویه‌ای دیگر و به سبب غنای شریعت، مورد انکار برخی قرار می‌گیرد. در مقاله حاضر ضمن تبیین مراد از «نظریه عدالت اجتماعی» و ابعاد آن و مروری بر چالش‌های انتقادی درباره آن، تلاش می‌شود نشان داده شود فقه سیاسی چه مشارکتی در نظریه‌پردازی عدالت اجتماعی می‌تواند داشته باشد؛ ازاین‌رو نوشتار حاضر بر آن است سهم و تأثیر مستقیم فقه سیاسی در صورت‌بندی نظری عدالت سیاسی را بررسی کند و چگونگی نقش‌آفرینی این دانش در فرایند استقرار عدالت سیاسی را تبیین نماید. همچنین تأثیر و کارکرد غیرمستقیم فقه سیاسی در دیگر ساحت‌های نظریه‌پردازی عدالت را نیز توضیح دهد؛ زیرا ساختار سیاسی جامعه تنها ساختاری است که در دیگر کلان‌ساختارهای حیات جمعی تأثیر‌گذار است و روزآمدی و توانمندی و پویایی فقه سیاسی می‌تواند از این طریق بر عادلانه و بهینه‌شدن دیگر عرصه‌های عدالت اجتماعی ـ در کنار عدالت سیاسی ـ مؤثر باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

وظیفة الفقه السیاسی فی تنظیر العدالة الاجتماعیة

نویسنده [العربیة]

  • احمد واعظی
أستاذ فی قسم الفلسفة والکلام الإسلامی، جامعة باقرالعلوم(ع)، قم، إیران.
چکیده [العربیة]

نظریات العدالة الاجتماعیة عادة تقدم على أساس النقد وعدم الرضا عن الوضع الراهن للمجتمع، ولتقدیم نموذج للابتعاد عن الوضع الراهن والوصول إلی النظام المنشود والعادل. وقد واجه سبب وضرورة الحاجة إلی مثل هذه النظریات معارضة شدیدة  فی الفکر اللیبرالی التقلیدی، کما أنکرها البعض من التیارات الإسلامیة من زاویة أخرى وبسبب ثراء الشریعة الإسلامیة. تحاول هذه المقالة، أثناء شرح معنى "نظریة العدالة الاجتماعیة" وأبعادها واستعراض التحدیات النقدیة المتعلقة بها، إظهار ما یمکن أن یقدمه الفقه السیاسی من مساهمة فی تنظیر العدالة الاجتماعیة. الغرض من هذا المقال هو دراسة مساهمة الفقه السیاسی وتأثیره المباشر فی الصیاغة النظریة للعدالة السیاسیة وشرح نوعیة إمکانیة أن یلعب هذا المجال العلمی دورًا فی عملیة العدالة السیاسیة. وکذلک یشرح الوظیفة غیر المباشرة للفقه السیاسی وتأثیره فی المجالات الأخرى لتنظیر العدالة ؛ لأن الهیکل السیاسی للمجتمع هو الهیکل الوحید الذی له تأثیر على الهیاکل العملاقة الأخرى للحیاة الجماعیة، وبهذه الطریقة، یمکن أن تکون حداثة وقدرة ودینامیکیات الفقه السیاسی فعالة فی الإنصاف والاستفادة المثلى من مجالات أخرى العدالة الاجتماعیة (إلى جانب العدالة السیاسیة).

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • العدالة الاجتماعیة
  • تنظیر العدالة الاجتماعیة
  • العدالة السیاسیة
  • الاجتهاد السیاسی
  1. سید قطب. (1378). نشانه‌های راه (مترجم: سیدمحمود محمود). تهران: نشر احسان.
  2. سید قطب. (1392). عدالت اجتماعی در اسلام (مترجمان: محمدعلی گرامی و سیدهادی خسروشاهی). قم: بوستان کتاب.
  3. ارسطو. (1378). اخلاق نیکوماخوس (مترجم: محمدحسن لطفی تبریزی). تهران: طرح نو.
  4. شکوری، ابوالفضل. (1361). فقه سیاسی در اسلام. قم: نشر حرّ.
  5. عمید زنجانی، عباسعلی. (1373). فقه سیاسی (ج2). تهران: انتشارات امیرکبیر.