کارکرد فقه عبادی فردی برای ایجاد نظم خودجوش در جامعه

نویسنده

پژوهشگر حوزه علمیه قم، ایران.

چکیده

رسیدن به نظم خودجوش از مؤلفه‌های مهم اداره جامعه بوده و مهم‌ترین عامل رشد و پیشرفت جوامع است. در طول سده‌های اخیر که جوامع از حالت سنتی خارج شده و به‌صورت نظام‌مند اداره می‌شود، رسیدن به نظم پایدار اهمیت دوچندان پیدا کرده و به همین دلیل جامعه‌شناسان در این مورد نظریات متفاوتی ارائه داده‌اند. بررسی و تحلیل کارکردی دین در نظام اجتماعی و نقش آن در حفظ تعادل و نظم اجتماع یکی از چالش‌های اساسی مطالعاتی در جامعه‌شناسی دین بوده است. در این میان یکی از سؤالات اساسی و مهم، چگونگی کارکرد عبادات فردی به‌عنوان یکی از بخش‌های عملی دین برای جلوگیری از بروز شرایط بی‌نظمی در جامعه است. در این مقاله کارکرد عبادات فردی برای ایجاد نظم اجتماعی خودجوش در سه بخش کارکرد رفتاری، معرفتی و عاطفی بررسی می‌شود. برای این کار رابطه بین عبادات فردی و تأثیر عبادات فردی بر رفتار، معرفت و عاطفه افراد به‌روش توصیفی-تحلیلی مورد مطالعه قرار گرفته است. براساس یافته‌های تحقیق، عبادات فردی در هر سه بخش مذکور باعث اصلاح رفتار، عاطفه و تقویت مبانی معرفتی افراد شده و رابطه مستقیمی با کاهش بی‌نظمی در جامعه دارد. با اصلاح رفتار، عواطف و معرفت افراد جامعه پایه‌های نظم اجتماعی خودجوش شکل گرفته و نظم به‌صورت خودجوش در جامعه برقرار می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

وظیفة الفقه العبادی الفردی فی تحقیق النظام التلقائی فی المجتمع

نویسنده [العربیة]

  • إیمان کاکاوند
وظیفة الفقه العبادی الفردی فی تحقیق النظام التلقائی فی المجتمع.
چکیده [العربیة]

إنّ تحقیق النظام التلقائی (العفوی) یُعدّ من العناصر المهمة لإدارة المجتمع، وهو العامل الأهمّ فی نمو المجتمعات وتقدّمها. ومع خروج المجتمعات من حالتها التقلیدیة خلال القرون الأخیرة وانتقالها إلى الإدارة المنهجیة، اکتسب تحقیق النظام المستدام أهمیة مضاعفة، مما دفع علماء الاجتماع إلی تقدیم نظریات مختلفة حول هذا الموضوع. تعتبر دراسة وتحلیل الدور الوظیفی للدین فی النظام الاجتماعی ودوره فی الحفاظ على التوازن والنظام الاجتماعی أحد التحدیات الأساسیة فی دراسات علم اجتماع الدین. ومن بین الأسئلة المهمة والأساسیة فی هذا السیاق: هو کیفیة عمل العبادات الفردیة، باعتبارها أحد الجوانب العملیة للدین، فی منع ظهور حالات الفوضى فی المجتمع. فی هذه المقالة، یتمّ دراسة دور (وظیفة) العبادات الفردیة فی تحقیق النظام الاجتماعی التلقائی من خلال ثلاثة محاور: الوظیفة السلوکیة، والمعرفیة، والعاطفیة. لتحقیق ذلک، تمت دراسة العلاقة بین العبادات الفردیة وتأثیرها على سلوک الأفراد ومعرفتهم وعواطفهم باتباع منهج وصفی-تحلیلی. تشیر نتائج البحث إلى أنّ العبادات الفردیة تُسهم فی تحسین السلوک والعاطفة وتعزیز الأسس المعرفیة للأفراد فی المحاور الثلاثة المذکورة، ولها علاقة مباشرة بتقلیل الفوضى فی المجتمع. ومع تحسین السلوک والعواطف والمعرفة لدى أفراد المجتمع، تتأسس قواعد النظام الاجتماعی التلقائی ویُحقق النظام بشکل تلقائی (عفوی) داخل المجتمع.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • وظیفة الفقه
  • النظام التلقائی
  • الفقه الفردی
  • المجتمع
  • السلوک
  • العاطفة
  • المعرفة
*قرآن کریم
ابن‌شعبة حرانی، حسن بن علی. (۱۳۶۳). تحف العقول. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
ابن‌فارس، احمد. (۱۹۷۹م). معجم مقاییس اللغة (ج۵). بیروت: دارالفکر.
اسکیدمور، ویلیام. (۱۳۷۲). تفکر نظری در جامعه‌شناسی. تهران: نشر سفیر.
البرقی، احمد بن محمد. (۱۳۷۱ق). المحاسن (چاپ دوم). قم: دارالکتب الاسلامیة.
بیرو، آلن. (۱۳۷۵). فرهنگ علوم اجتماعی (مترجم: باقر ساروخانی). تهران: انتشارات
کیهان.
جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۷). تفسیر تسنیم (ج۱۱). قم: انشارات اسراء.
جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۸۸). تفسیر تسنیم (ج۷). قم: انشارات اسراء.
جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۹۴). تحریر ایقاظ النائمین (ج۱)، قم: اسراء.
جوان، عبدالله. (۱۳۸۴). نظم اجتماعی در اسلام. قم: مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما.
چلبی، مسعود. (۱۳۷۷ش). جامعه‌شناسی نظم: تشریح و تحلیل نظری نظم اجتماعی (چاپ اول). تهران: نشر نی.
حجازی طاقانکی، سید محترم. (۱۳۹۶). «نظم اجتماعی در عهدنامه مالک اشتر و ارتباط آن با آیات قرآن براساس تفسیر نمونه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران جنوب، دانشگاه پیام نور، دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
حسامی، فاضل. (۱۳۸۸). «اسلام و نظم اجتماعی»، مجله معرفت، ۱۸ (۱۳۹)، صص ۱۱-۳۴.
خارستانی، فیاض؛ خورسندی، اسماعیل؛ ایران‌دخت، علی. (۱۳۹۸). «مطالعه تطبیقی نظم اجتماعی از دیدگاه اندیشمندان و فیلسوفان مسلمان و غربی»، مجله پژوهش‌های علم و دین، ۱۰ (۲)، صص ۷۵-۱۰۵.
خمینی، روح‌الله. (بی‌تا). تحریر الوسیلة (ج۲). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
خیری، حسن. (۱۳۷۷). «حداقل وجدان جمعی در برقراری نظم اجتماعی از دیدگاه اسلام»، مجله معرفت، ۲۵، صص ۷۸-۸۱.
خیری، حسن. (۱۳۹۲). «حق‌الله پایه نظم اجتماعی»، فصلنامه شیعه‌شناسی، ۱۱ (۴۲)،
صص ۱۱۵-۱۳۸.
راپاپورت، آمس. (۱۳۸۵). منشأ فرهنگی مجتمع‌های زیستی (مترجم: راضیه رضازاده، چاپ چهارم). تهران: انتشارات علم و صنعت.
زبیدی، المرتضی. (بی‌تا). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار الفکر.
سراج‌زاده، سید حسین؛ پویانفر، محمدرضا. (۱۳۸۷). «دین و نظم اجتماعی: بررسی رابطه دینداری با احساس آنومی و کجروی در میان نمونه‌ای از دانشجویان»، فصلنامه مسائل اجتماعی ایران، ۱۶ (۶۳)، صص ۷۱-۱۰۵.
شهید اول، محمد بن مکی. (۱۴۰۰ق). القواعد والفوائد (محقق: سید عبدالهادی حکیم، ج۲). قم: افست.
شهید ثانی. (۱۳۸۶ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة (محقق: سید محمد کلانتر، ج۷). بی‌جا: بی‌نا.
شیری، عباس. (۱۳۷۲). سقوط مجازات در حقوق کیفری اسلام و ایران. تهران: مرکز انتشارات جهاد دانشگاهی شهید بهشتی.
صحرابان، محمدحسین. (۱۳۹۳). «بررسی عوامل و زمینه‌های نظم اجتماعی از دیدگاه امام علی× در نهج‌البلاغه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، یزد، دانشکده علوم اجتماعی، گروه جامعه‌شناسی.
طبرسی، فضل بن حسن. (بی‌تا). مکارم الاخلاق. قم: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
العروسى الحویزى، عبدعلى بن جمعة. (۱۴۱۵ق). تفسیر نورالثقلین (ج۴). قم: انتشارات
اسماعیلیان.
فلاح‌زاده، محمدحسین. (۱۳۹۳). آموزش احکام. قم: نشر معروف.
فیروز آبادی، محمد بن یعقوب. (۲۰۰۵م). قاموس المحیط (ج۱). بیروت: مؤسسة الرسالة للطباعة والنشر والتوزیع.
قاسم‌تبار گنجی، محمدمهدی؛ فلاح‌نژاد، حمید؛ دادجو، یداله؛ ضمیری، محمدرضا. (۱۴۰۰). «رویکرد قرآن کریم در نظم اجتماعی نسبت به نظریه نظم اجتماعی پارسونز»، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات آموزشی و آموزشگاهی، ۱۰ (۴)، صص ۳۶۳-۳۹۰.
قاسم‌تبار گنجی، محمدمهدی. (۱۴۰۰). «نقد و بررسی دیدگاه پارسونز در نظم اجتماعی بر اساس قرآن کریم»، رساله دکتری تخصصی مدرسی معارف اسلامی، قم، دانشگاه پیام نور.
کلینى، محمد بن یعقوب. (۱۴۰۷ق). الکافی (ج۱، ۳، چاپ چهارم). تهران: انتشارات
اسلامیه.
کلباسی، مجتبى. (۱۳۸۰). یکصد پرسش و پاسخ درباره نماز. تهران: ستاد اقامه نماز.
کوزر، لویس. (۱۳۸۰). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی. تهران: انتشارات علمی.
گولد، کولب؛ جولیوس، ویلیام ل. (۱۳۷۶). فرهنگ علوم اجتماعی (جمعی از مترجمان). تهران: نشر مازیار.
مبلغی، احمد. (۱۳۸۴).  سرمقاله فقه سیاسی، فصلنامه فقه، شماره پیاپی ۴۵، صص ۳-۱۰.
محبوبی‌منش، حسین. (۱۳۸۵). «تأملی کوتاه درباره آسیب‌های اجتماعی به‌عنوان مسئله امنیت عمومی»، فصلنامه دانش انتظامی، ۳، صص ۹-۳۱.
مکارم شیرازی، ناصر. (۱۳۷۷). اخلاق در قرآن. قم: مدرسة الأمام علی بن ابی‌طالب×.
موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم. (۱۴۲۳ق). فقه القضاء (ج۲)، قم: دانشگاه مفید.
مولایی، اصغر. (۱۳۹۷). «تبیین نظم اجتماعی در شهر اسلامی براساس شریعت اسلامی»، مجله اسلام و علوم اجتماعی، ۱۰ (۲۰)، صص ۲۱-۴۰.
مولینز، آرتی. (۱۴۰۰). خدا و عواطف (مترجم: زینب‌سادات میرشمسی). تهران: آن‌سو.
میرزایی، خلیل. (۱۳۹۴). فرهنگ توصیفی علوم اجتماعی، تهران: نشر فوژان.
نقیبی، ابوالقاسم. (۱۳۹۹ش). «قاعده‌گزینی در فقه عبادی»، مجله آموزه‌های فقه عبادی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱ (۱)، صص ۱۴۷-۱۶۴.
ورسلی، پیتر. (۱۳۸۸). نظریه‌های جامعه‌شناسی نظم (مترجم: سعید معیدفر). تهران: انتشارات تیبان.