نظام سیاسی و گستره حقوق اساسی در حکومت مهدوی براساس آموزه‌های اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مرکز مدیریت حوزه های علمیه

2 دانشیار حقوق، گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

3 استاد حقوق، گروه حقوق، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، قم، ایران

10.22081/ijp.2025.71150.1057

چکیده

حقوق اساسی در زمره حقوق عمومی و منشأ و خاستگاه حقوقی است که بنیان، ماهیت، نحوه تشکیل و «اداره حکومت و مردم» بر پایه آن استوار است. این موضوع در حکومت مهدوی دارای اهمیت ویژه‌ است از آن جهت که آموزه‌های اسلامی و اندیشمندان اسلامی چه تصویری از نظام سیاسی و گستره حقوق اساسی در حکومت مهدوی ارائه کرده‌اند.
هدف از این نوشتار ترسیم ماهیت نظام سیاسی و بیان گستره حقوقی است که براساس آن حکومت مهدوی مستقر و حقوق رعایت می‌شود.
این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که آیا حکومت مهدوی دارای نظام خاص سیاسی از یک سو و بهره‌مند از حقوق اساسی ویژه‌ای است که بتواند ساحت‌ها و شئون زندگی فردی و اجتماعی را در بر گیرد.
روش کتابخانه‌ای برای انجام مطالعه در نظر گرفته شده و با مراجعه به اسناد و مدارک معتبر علمی و اسلامی، گردآوری و به روش تحلیل محتوا و فراتحلیل بررسی و نتایج زیر بدست آمده است.
نتایج نشان می‌دهد، ماهیت نظام سیاسی و حقوق اساسی در حکومت مهدوی؛ الهی و اسلامی، عمومی، جامع و براساس آموزه‌های اسلامی بوده و با فطرت انسان سازگار است. حق بر تشکیل حکومت، حقی الهی برای آن حضرت(عج) بوده و دارای ولایت سیاسی اعتباری اعطایی از جانب خداوند است و به‌واسطه عصمت و مقام اعطایی امامت، حکومت تشکیل می‌دهد و کارگزاران ایشان نیز انتصابی است. مردم از طریق بیعت، رضایت و نظارت بر عملکرد کارگزاران ایفای نقش می‌کنند.
از نظر سیاسی و حقوقی، قلمرو حکومت مهدوی؛ فراگیر، عام و توأم با تسلط و اقتدار کامل بر تمامی سرزمین‌ها و جمعیت می‌باشد. رویکرد آن حضرت به حقوق، مادی و معنویت‌گرایانه بوده و تمامی ابعاد فردی و اجتماعی را تا حد اعلی شامل می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Political System and the Scope of Constitutional Rights in the Mahdavi Government Based on Islamic Teachings

نویسندگان [English]

  • عباس علم الهدی 1
  • حجت الله ابراهیمیان 2
  • حسین جوان آراسته 3
1 مرکز مدیریت حوزه های علمیه
2 دانشیار حقوق، گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.
3 استاد حقوق، گروه حقوق، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، قم، ایران
چکیده [English]

Constitutional law is a branch of public law and serves as the foundation and source for the legal structure that governs the formation and administration of the state and its people. This matter takes on particular significance within the Mahdavi government, as Islamic teachings and thinkers offer specific perspectives on the political system and the scope of constitutional rights in this government. The aim of this study is to outline the nature of the political system and define the legal framework upon which the Mahdavi government is established and under which rights are upheld. This research seeks to answer this question: Does the Mahdavi government possess a unique political system and benefit from specific constitutional rights that encompass the various domains of individual and social life? The study employs a library-based methodology, collecting data from reliable Islamic and academic sources. The content has been analyzed through content analysis and meta-analysis. The findings indicate that the political system and constitutional rights within the Mahdavi government are divine and Islamic, public and comprehensive, grounded in Islamic teachings, and aligned with human nature. The right to establish a government is a divine right bestowed upon the Imam, who exercises delegated political authority from God. Based on his infallibility and divinely granted position of Imamate, he forms a government, and his officials are appointed. People participate through allegiance, approval, and oversight of the officials' performance. From both political and legal standpoints, the scope of the Mahdavi government is universal, comprehensive, and exercised with complete authority over all lands and peoples. The Imam’s approach to rights incorporates both material and spiritual dimensions, encompassing all individual and social aspects to the highest degree.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nature and structure of government
  • political system
  • Mahdavi government
  • scope of constitutional rights
  • individual and social rights

مراجع

* قرآن کریم
** نهج‌البلاغه
ابن ابی الحدید. (بی تا). شرح نهج البلاغه (ج2، 19). قم: انتشارات آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
اخوان کاظمی، بهرام. (1384). حکومت جهانی امام عصر و نظریه جهانی شدن در عصر ما. تهران: دبیرخانه پنجمین اجلاس بررسی ابعاد وجودی حضرت مهد#.
اسکندری، مصطفی. (1401). درسنامه ولایت فقیه. قم: انتشارات دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.
اعلامیه جهانی حقوق بشر. (1948م).
اعلامیه کنفرانس ملل متحد در مورد محیط زیست. (1972م).
الهام، غلامحسین. (1398). حقوق اساسی تطبیقی (چاپ پنجم). تهران: انتشارات میزان.
بحرانی، مرتضی. (1383). معرفی و نقد کتاب فقه الحکومه الاسلامیه بین السنه و الشیعه، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق×، ش 23.
بشیریه، حسین. (1395). مبانی علم سیاست ( چاپ بیست وپنجم). تهران: انتشارات نشر نی.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1402). ترمینولوژی حقوق (چاپ سی‌ام). تهران: انتشارات گنج دانش.
جوادی آملی، عبدالله. (1395). مهدی موعود# (چاپ هفتم). قم: انتشارات اسراء.
حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله. (1418ق). مستدرک علی الصحیحین (ج4). بیروت: انتشارات دارالمعرفه.
الحر العاملی، محمد بن الحسن. (1425ق). اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات (ج3، دوره 5 جلدی). بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
حویزی، عبد علی بن جمعه. (1383ق). تفسیر نور الثقلین (ج1، 3، 5، دوره 5 جلدی). قم: انتشارات اسماعیلیان.
خامنه‌ای، سیدعلی. (1400). ولایت و حکومت (مباحثی در باب مفهوم ولایت، حکومت الهی و حاکم اسلامی). قم: انتشارات مؤسسه ایمان جهادی.
خمینی، سیدروح الله. (بی تا). صحیفه نور (ج2، دوره 23 جلدی). تهران: انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی&.
خیراندیش، عبدالرسول. (1396). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران (چاپ پنجم). تهران: انتشارات سمت.
دهشیری، محمدرضا. (1401). تحولات نظام‌های سیاسی در جهان معاصر (چاپ سوم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رضایی، غلامرضا. (1399). مقدمه علم حقوق (چاپ سوم). تهران: انتشارات جنگل.
سمرقندی، محمد بن مسعود. (بی تا). تفسیر عیاشی (5 جلدی، مترجم: عبدالله صالحی 1395). قم: انتشارات ذوی القربی.
شَبلَنجِی، مومن. (1308ق). نورالابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار. قم: انتشارات رضی.
صافی گلپایگانی، لطف‌الله. (1380). منتخب‌الاثر فی الامام الثانی‌عشر (ج2). قم: انتشارات مکتبه آیت‌الله الصافی الگلپایگانی.
صدوق، محمد بن علی. (1362). کمال الدین و اتمام النعمه (ج1). قم: انتشارات جامعه المدرسین.
صفار قمی، محمد بن حسن. (بی تا). بصائر الدرجات (ج۱). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج4). قم: دفتر انتشارات اسلامی
طبسی، نجم الدین. (1385). معجم الاحادیث امام المهدی (ج 5). قم: انتشارات نشر معارف اسلامی.
طوسی، محمد بن حسن. (1383). تهذیب الاحکام (ج6). قم: انتشارات دائرة‌المعارف بزرگ اسلام.
فیرحی، داود. (1386). نظام سیاسی و دولت در اسلام. تهران: انتشارات سمت.
قاضی شریعت پناهی، ابوالفضل. (1383). حقوق اساسی و نهادهای سیاسی (ج14). تهران: انتشارات بنیاد حقوقی میزان.
قرائتی، محسن. (1374). تفسیر نور. قم: انتشارات مؤسسه در راه حق.
قزوینی، سیدمحمدکاظم. (1376). امام مهدی# از ولادت تا ظهور (مترجم و محقق: علی کرمی و سیدمحمدحسینی). قم: انتشارات نشر الهادی.
کِلسِن، هانس. (1395). نظریه محض حقوق و دولت (مترجم: محمدحسین تمدن جهرمی). تهران: انتشارات سازمان سمت.
متّقی هندی. (1409 ق). کنزل العمال (ج2، دوره 18 جلدی). بیروت: انتشارات مؤسسة الرساله.
مجلسی، محمد باقر. (1386). بحارالانوار (ج3، 51، 52، 53، 54، دوره 110 جلدی). قم: انتشارات اسلامی.
محقق داماد، سیدمصطفی. (1393). حقوق بین‌الملل خصوصی (چاپ چهارم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
محمدی ری‌شهری، محمد. (1393). دانش نامه امام مهدی# (ج9). قم: انتشارات دارالحدیث.
محمدی‌ری‌شهری، محمد، و دیگران. (1386). دانش‌نامه عقاید اسلامی (ج۳). قم: انتشارات دارالحدیث.
محمودی، محمدباقر. (1376). نهج السعادة فی مستدرک نهج‌ُالبلاغه (ج 2). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی. (1386). حکومت جهانی مهدی# (چاپ چهارم). قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی&.
مطهری، مرتضی. (1388). مجموعه آثار (جلدهای 1، 3، 19). قم: انتشارات صدرا؛
معرفت، محمدهادی. (1387). حقوق متقابل حکومت و مردم (دانشنامه امام علی×) (ج5). تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
مقدسی شافعی سلمی، یوسف بن یحیی. (بی تا). عقد الدرر فی أخبار المنتظر وهو المهد#، اردن: انتشارات المنار.
مقیمی، غلام حسین. (1400). درسنامه نظریه ولایت سیاسی فقیه. قم: انتشارات بوستان کتاب.
مکارم شیرازی، ناصر. (1380). تفسیر نمونه (ج1). تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر. (1400). مهدی انقلابی بزرگ (چاپ پنجم). قم: انتشارات مدرسه امام علی‌بن ابیطالب×
نعمانی، ابوعبدالله محمد بن ابراهیم. (1376). الغیبه النعمانی (مترجم: محمد جواد غفاری). تهران: انشارات صدوق.
نقیب‌زاده، احمد. (1387). درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: انتشارات سمت.
نوری، میرزا حسین. (1365). مستدرک‌ الوسائل و مستنبط المسائل (ج4، 29 جلدی). قم: انتشارات آل البیت^.
ویژه، محمدرضا. (1397). کلیات حقوق اساسی. تهران: انتشارات سازمان سمت.
هاشمی، سیدمحمد. (1384). حقوق بشر و آزادی‌های اساسی. تهران: نشر میزان.
هکی، فرشید. (1389). حقوق بشر برای همه. تهران، انتشارات پژوهشکده حقوقی شهر دانش.
یزدی حائری، علی. (1397). الزام الناصب فی اثبات الحجه الغائب# (ج2). بیروت: انتشارات انوارالهدی.
فقه و سیاست
دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 5
اردیبهشت 1404
صفحه 100-135

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 30 بهمن 1403
  • تاریخ بازنگری: 08 اسفند 1403
  • تاریخ پذیرش: 06 اردیبهشت 1404

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار