عوامل توسعه فقه حکومتی در عصر انقلاب اسلامی

مریجی, شمس‌الله; استادیان خانی (نویسنده مسئول), علیرضا

doi:10.22081/ijp.2020.73572

عوامل توسعه فقه حکومتی در عصر انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران

² دانشجوی دکتری دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران

10.22081/ijp.2020.73572

چکیده

هدف پژوهش حاضر، بررسی عوامل شتاب‌دهنده تولید نظریه در فقه حکومتی در عصر و زمانه انقلاب اسلامی، با روش توصیفی ـ تحلیلی است. در این راستا، با طیف‌بندی عوامل «درون نهاد علم» شامل دو گونه معرفتی و غیرمعرفتی و عوامل «برون نهاد علم» شامل عوامل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، بین‌المللی، ارتباطات درصدد دستیابی به شرایط و عوامل روند تکاملی و رو به رشد فقه حکومتی، چگونگی تطور و تکون و تحول فقه حکومتی در دوره معاصر هستیم. از منظر این پژوهش، کانون محوری بحث فقه حکومتی در عرصه نظر، پذیرش فقه سیاسی شیعی و در عرصه عمل، قدرت‌گرفتن روزافزون فقیهان در تعیین معادلات سیاسی و اجتماعی جامعه است. چنانچه از یک سو حکومت اسلامی حوزه علمیه را به‌عنوان مرکز نظریه‌پردازی اسلامی در سازوکار اصلی فکری خود بپذیرد و از سوی دیگر حوزه علمیه نظام اسلامی را همچون فرزند خود تصویر کند، ثمره این تعامل دوسویه، تولید فقه به‌مثابه علم تجویزی برای افعال حاکمیت خواهد بود. بررسی عوامل توسعه‌دهنده فقه حکومتی در شرایط به‌وجودآمده در عصر انقلاب اسلامی، امر مهمی است که در این پژوهش بررسی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [العربیة]

عوامل تطور الفقه الحکومی منذ فترة الثورة الإسلامیة

نویسندگان [العربیة]

شمس‌ الله مریجی ¹
علی رضا استادیان خانی (الکاتب المسئ ²

¹ أستاذ فی جامعة باقرالعلوم (ع)، قم، إیران.

² طالبة دکتوراه فی جامعة معارف اسلامی (المعارف الإسلامیة)، قم، إیران.

چکیده [العربیة]

تهدف الدراسة الحالیة إلى تقصی العوامل المتسارعة لإنتاج النظریة فی الفقه الحکومی فی عصر الثورة الإسلامیة، بالمنهج الوصفی التحلیلی. فی هذا الصدد، من خلال تصنیف العوامل "داخل مؤسسة العلم" بما فی ذلک کلا النوعین المعرفی وغیر المعرفی، والعوامل "خارج مؤسسة العلم" بما فی ذلک العوامل الاجتماعیة والثقافیة والسیاسیة والاقتصادیة والدولیة، والاتصالات، نحاول أن نحقق شروط وعوامل التطور والمتنامی للفقه الحکومی وکیفیة تطور وتکون الفقه الحکومی فی الفترة المعاصرة. من وجهة نظر هذا الدراسة، فإن النقطة المحوریة فی الفقه الحکومی فی ساحة الرأی هو قبول الفقه السیاسی الشیعی وفی مجال العمل والممارسة، القوة المتزایدة للفقهاء فی تحدید المعادلات السیاسیة والاجتماعیة للمجتمع. کما أن إذا قبلت الحکومة الإسلامیة الحوزة العلمیة کمرکز للتنظیر الإسلامی فی آلیتها الفکریة الرئیسیة من ناحیة، وتصور الحوزة العلمیة النظام الإسلامی على أنه ابنها من ناحیة أخرى، فإن نتیجة هذا التفاعل ثنائی الاتجاه سوف یکون إنتاج الفقه کعلم وصفی لأفعال الحکم. إن دراسة عوامل تطور الفقه الحکومی فی الظروف التی نشأت فی فترة الثورة الإسلامیة هی قضیة مهمة سیتم بحثها فی هذا الدراسة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

الفقه الحکومی
الحوزة العلمیة
الاجتهاد
الثورة الإسلامیة

مراجع

* قرآن کریم
1. آقاجانی، نصرالله. (1387). بازاندیشی جریان اصلاحی و نواندیشی حوزوی. مجله علوم سیاسی 44، صص 123-154.
2. اسماعیلی، حمیدرضا. (1386). دین و سیاست در اندیشه سیاسی معاصر (چاپ اول). تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
3. امیری طهرانی، محمدرضا. (1391). گفتگو: دلایل شکاف بین مؤسسات آموزش عالی با نهادهای اجرایی. بازبینی‌شده در 11 مهرماه 1392، از:
https://b2n.ir/f26570
4. انصارى، حمید. (1374). حدیث بیدارى، نگاهى به زندگینامه آرمانى علمى و سیاسى امام خمینى(ره) (از تولد تا رحلت) (چاپ دوم). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
5. پارسانیا، حمید. (1392). روش‌شناسی بنیادی نظریه و فرهنگ. مجله راهبرد فرهنگ، ش 23، صص 7-28.
6. جعفریان، رسول. (1386). جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران (چاپ هفتم). تهران: نشر مورخ.
7. جمعی از نویسندگان. (1341). بحثی درباره مرجعیت و روحانیت. تهران: شرکت سهامی انتشارات.
8. جمعی از نویسندگان. (1384). انقلاب اسلامی ایران. قم: نشر معارف.
9. حسن بن زین الدین. (1377). ذکرى الشیعه. قم: مؤسسة آل‌البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث.
10. حسن بن زین الدین. (1390).معالم الدین. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
11. خمینی، سیدروح‌الله. (1363). صحیفه نور (ج1، 2، 3، 12، 15، 21). تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
12. خمینی، سیدروح‌الله. (1373). جهاد اکبر یا مبارزه با نفس (چاپ دوم). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
13. دانش، محمدقدیر. (1388). زمینه‌های اجتماعی چالش علم مدرن و فرهنگ در افغانستان. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
14. دانش، محمدقدیر. (1389). ویژگی‌های علم مدرن؛ با تأکید بر علوم انسانی. مجله معرفت فرهنگی اجتماعی، 1(4)، صص 95-124.
15. شفیعی، عباس. (1389). سبک رهبری امام خمینی&. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
16. فوکو، میشل. (1379). ایران روح یک جهان بیروح (مترجمان: نیلو سرخوش و افشین جهاندیده). تهران: نشر نی.
17. مقداد، فاضل. (1361). القواعدالفقهیه (محقق: عبداللطیف حسینی کوه‌کمری). قم: ناشر: کتابخانه حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
18. نظرزاده، عبدالله. (19/08/1390). در مصاحبه با نگارنده، در فقه سیاسی نیازمند نگاه سیستمی به حکومت هستیم. بازبینی‌شده در تاریخ2/3/1399، از: rasanews.ir/000U3t