نقش و کارکردهای نظام سیاسی در پیشرفت سیاسی از منظر فقه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جامعة المصطفی العالمیة، قم، ایران

2 دکترای فقه سیاسی و دانش‌آموخته حوزه علمیه قم، ایران

چکیده

با توجه به نقش نظام سیاسی در پیشرفت سیاسی، مسئله این است که از منظر فقه اسلامی، نظام سیاسی و ساختارهای آن چه نقش و کارکردی در پیشرفت سیاسی دارد. اهمیت مسئله از آن جهت است که رسالت فقه، بیان الزامات و بایدها و نبایدهای حکمی رفتاری انسان است؛ درحالی‌که طراحی و نظام‌سازی امری پویا و روشی است که متناسب با روند تکامل جامعه بشری صورت می‌‌گیرد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد فقه در طراحی ساختارها و نظام‌سازی، ظرفیت گسترده دارد و به‌عنوان دانش کشف احکام و شیوه اعمال شریعت اسلامی به‌مثابه ایدئولوژی نظام، جایگاه و روابط متقابل حاکم اسلامی و مردم را تبیین می‌کند و در درون سیستم، ساختار شبکه قدرت را به‌گونه‌ای تنظیم می‌کند که در عین وحدت و انسجام درونی قدرت، به تکثر عمودی و توزیع افقی قدرت در نظام منجر می‌شود. این امر، نقش و کارکرد نظام سیاسی را در پیشرفت سیاسی، مضاعف می‌سازد و به کارآمدی دولت و نهادهای درون سیستم در پاسخگویی به تقاضاها و برون‌‌داد پیشرفت سیاسی می‌انجامد. برای تبیین مسئله از روش تحلیلی و توصیفی استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

دور ووظائف النظام السیاسی فی التقدم السیاسی من منظار الفقه

نویسندگان [العربیة]

  • محمد علی میرعلی 1
  • محمد زکی أحمدی (الکاتب المسئول) 2
1 أستاذ جامعة المصطفى العالمیة، قم، إیران.
2 دکتوراه فی الفقه السیاسی وباحث فی مدرسة قم بإیران
چکیده [العربیة]

نظرا إلی دور النظام السیاسی فی التقدم السیاسی، فإن المسألة هو دور ووظیفة النظام السیاسی وهیاکله فی التقدم السیاسی من منظار الفقه الإسلامی. وتکمن أهمیة الموضوع فی أن مهمة الفقه هی التعبیر عن مقتضیات وما یجب وما لا یجب فی الأفعال الإنسانی ؛ فی حین أن التخطیط وبناء النظام هو مسألة دینامیکیة وطریقة تتکیف مع عملیة تطور المجتمع البشری. تشیر نتائج هذه الدراسة إلی أن للفقه قدرة واسعة فی تصمیم الهیاکل وبناء النظام، وباعتباره علم اکتشاف أحکام ومنهج تطبیق الشریعة الإسلامیة کإیدیولوجیا للنظام، فإنها یشرح مکانة العلاقات المتبادلة بین الحاکم الإسلامی والشعب ؛ وفی إطار النظام، یتم تنظیم هیکل شبکة السلطة بطریقة تؤدی إلى التعددیة الرأسیة والتوزیع الأفقی للسلطة فی النظام، حتی مع الوحدة الداخلیة وتماسک السلطة. وهذا یضاعف دور ووظیفة النظام السیاسی فی التقدم السیاسی ویؤدی إلى کفاءة الحکومة والمؤسسات داخل النظام فی الاستجابة لمطالب ونتاج التقدم السیاسی. تم استخدام المنهج التحلیلی والوصفی فی هذه الدراسة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • النظام السیاسی
  • التقدم السیاسی
  • الفقه السیاسی
  • شبکة السلطة
* قرآن کریم
1. آصفی، محمد مهدی. (1385). مبانی نظری حکومت اسلامی (مترجم: محمد سپهری). تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، معاونت فرهنگی.
2. ابن‌هشام. (1420ق). سیرة النبویۀ (علق و حقق علیه عمر عبدالسلام تدمری). بیروت: دارالکتاب العربی.
3. بدران، شیخ عبدالقادر. (1927م). شرح جمع الجامع للمحلی. القاهرۀ: ادارة الطباعۀ المنیرۀ.
4. بنیاد دائرة المعارف اسلامی. (1396). دانشنامه جهان اسلام. تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی.
5. ترکمان، محمد. (1362). رسائل، اعلامیه‌ها، مکتوبات...و روزنامه شیخ شهید فضل‌الله نوری. تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
6. جلی، حسن بن یوسف بن مطهر. (1421ق). تهذیب الوصول الی علم الاصول. لندن: مؤسسة الامام علی×. 
7. الجوهری، اسماعیل بن حماد. (1404ق). الصحاح. بیروت: دارالعلم للملایین.
8. حاجی صادقی، عبدالله. (1383). فلسفه و نظام سیاسی اسلام. قم: زمزم هدایت.
9. حسن، حسن عباس. (1383). ساختار منطقی اندیشه سیاسی اسلام (مترجم: مصطفی فضائلی). قم: بوستان کتاب. 
10. حلی، حسن بن یوسف. (1399ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
11. خمینی، روح‌الله. (1378). ولایت فقیه. تهران: انتشارات امیرکبیر.
12. خمینی، روح‌الله. (1389). صحیفه امام: مجموعه آثار امام خمینی& (چاپ پنجم). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی&.
13. دانش، سرور. (1389). حقوق اساسی افغانستان. کابل: انتشارات مؤسسه تحصیلات عالی ابن‌سینا.
14. الراغب الاصفهانی، ابی‌القاسم الحسین بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت-دمشق: دارالقلم-الدارالشامیة.
15. رشید رضا، محمد. (1990م). تفسیر المنار. القاهرة: لهیئة المصریة العامة للکتاب.
16. رشید رضا، محمد. (1996م). الخلافۀ و الامامۀ العظمی. بیروت: دار الطلیعۀ للطباعۀ و النشر.
17. الریس، محمدضیاء الدین. (1977م). الاسلام و الخلافة فی عصر الحدیث. قاهرة: دارالتراث.
18. زرگری‌نژاد، غلامحسین. (1377). رسائل مشروطیت، هجده رساله و لایحه درباره مشروطیت. تهران: نشر کویر.
19. سروش، محمد. (1387). دین و دولت در اندیشه اسلامی. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
20. الشاوی، توفیق محمد. (1414ق). الشوری اعلی مراتب الدمقراطیة. القاهرة: الزهراء للاعلام عربی.
21. شلبی، احمد. (1974م). السیاسة و الاقتصاد فی التفکیر الاسلامی. القاهرة: مکتبة النهضة المصریة.
22. شمس‌الدین، محمدمهدی. (1385). نظام حکومت و مدیریت در اسلامی (مترجم: مرتضی آیت‌الله‌زاده شیرازی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 
23. صافی گلپایگانی، لطف‌الله. (1412ق). الاحکام الشرعیه الثابته لا تتغیّر. قم: انتشارات دارالقرآن الکریم.
24. صدر، سیدمحمدباقر. (1399ق). خلافة الانسان و شهادة الانبیاء. تهران: جهاد البناء.
25. صدر، سیدمحمدباقر. (1399ق). لمحة تمهیدیة عن مشروع دستور الجمهوریة الاسلامیة فی ایران. طهران: جهاد البناء.
26. صدر، سیدمحمدباقر. (بی‌تا). الاسلام یقود الحیاة. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
27. صدر، سیدمحمدباقر. مبانی فکری حزب دعوت اسلامی (مترجم: حزب دعوه اسلامی). تهران: حزب‌الدعوه. 
28. عمید زنجانی، عباسعلی. (1393). فقه سیاسی. تهران: امیرکبیر.
29. فضل‌الله، سیدمحمدحسین. (2001م). حورات فی الفکر و السیاسة و الاجتماعی (چاپ دوم). بیروت: دار الملاک للطباعة والنشر.
30. فیاض، محمد اسحاق. (1392). جایگاه زن در نظام سیاسی اسلام (مترجم: سرور دانش). کابل: دبیرخانه کنگره تجلیل از مقام علمی حضرت آیت‌الله العظمی فیاض (دام‌ظله).
31. القاسمی، ظافر. (1407ق). نظام الحکم فی الشریعۀ و التاریخ الاسلامی. بیروت: دارالنفاء.
32. القرضاوی، یوسف. (1419ق). من فقه الدولة فی الاسلام. القاهرة: دارالشرق.
33. کواکبی، عبدالرحمان. (1414ق). الاعمال الکاملة. بیروت: محمد جمال طحّان.
34. الماوردی، ابوالحسن علی بن محمد بن حبیب. (1402ق). الأحکام السلطانیۀ والولایات الدینیۀ. بیروت: دارالکتب العلمیۀ.
35. المجلسى، الشیخ محمدباقر بن مولى. (1423ق). بحار الأنوار الجامع لدرر أخبار الأئمه الأطهار^. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
36. مطهری، مرتضی. (1373). مجموعه آثار استاد مطهری. تهران: صدرا.
37. معرفت، محمدهادی. (1377). ولایت فقیه. قم: مؤسسه فرهنگی التمهید.
38. معموری، علی. (1380). نظریه سیاسی شهید صدر. قم: اشراق.
39. معین، محمد. (1391). فرهنگ فارسی. تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
40. منتظری نجف‌آبادی، حسینعلی. (1409ق). دراسات فی ولایة الفقیة و فقه الدولة الإسلامیة. قم: نشر تفکر.
41. مودودی، ابوالاعلی. (1405ق). خلافت و ملوکیت (مترجم: خلیل احمد حامدی). تهران: بیان.
42. مودودی، ابوالعلاء. (1980م). نظریة الاسلام و هدیة فی السیاسة و القانون و الدستور. بیروت: مؤسسة الرسالة.
43. الموسوی الخمینی، روح‌الله. (1421ق). کتاب البیع. تهران: مؤسسۀ التنظیم و النشر آثار امام الخمینی&.
44. مؤمن قمی، محمد. (1415ق). کلمات سدیدة فی بعض مسائل جدیدة. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی. 
45. نائینی، محمدحسین. (1382). تنبیه الامه و تنزیه المله (مصحح و محقق: جواد ورعی). قم: بوستان کتاب قم.
46. نبوی، سیدمرتضی. (1394). جمهوری اسلامی ایران و چالش‌های کارآمدی. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. 
47. نجفی، محمدحسن. (1981م). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
48. نوروزی، محمدجواد. (1393). نظارت عمومی مردم‌سالاری دینی. اندیشه‌های حقوق عمومی، ش5، صص 7-34.
49. واسطی، عبدالحمید. (1391). نگرش سیستمی به دین. مشهد: مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام.
50. یوسفی، حیات‌الله. (1394). ساختار حکومت در اسلام. تهران: کانون اندیشه جوان.