بررسی قاعده التزام و وظایف متقابل دولت ج.ا.ایران و پناهندگان افغان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته فقه و حقوق دانشگاه مازندران

2 استادیار، گروه فقه و حقوق‌، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

10.22081/ijp.2025.71794.1071

چکیده

ج.ا.ایران در عرصه سیاست داخلی و خارجی خود با بهره‌مندی از قواعد فقهی توانسته است الگوی شایسته در عرصه بین‌الملل باشد‌. مسئله حضور پناهندگان یکی از موضوعات مهم برای کشور‌‌ها محسوب شده و هر یک براساسی منافع و سیاست‌های خود در قبال آنان رفتار می‌کنند‌.
قاعده فقهی التزام، یکی از قواعد و اصول مهم و مرتبط پیرامون پناهندگان بوده و دولت ایران براساس همین قاعده می‌بایست در سیاست‌های خود در قبال پناهندگان افغان‌، این اصل را سرلوحه خود قرار بدهد و در تمام عرصه‌های مختلف‌، شخصیت حقوقی پناهندگان را حفظ و در این زمینه فرهنگ‌سازی مناسب نسبت به رفتار و منش خود در قبال‌آنها داشته باشد‌. با توجه به سیاست منفعت‌گرایانه کشورهای غربی‌، نسبت به حقوق پناهندگان، اجحاف و کوتاهی می‌شود‌؛ این در حالی است که این کشور‌‌ها پیوسته در رسانه‌‌ها‌، خود را مدافع حقوق پناهندگان معرفی می‌کنند‌.
مقاله حاضر درصدد است نخست با تبیین مفاد و مبانی قاعده فقهی التزام‌، جایگاه و تاثیرگزاری این قاعده را با رویکردی تخصصی تبیین کرده‌، سپس با بیان حقوق پناهندگان در عرصه‌های مختلف (سیاسی‌، اقتصادی‌، فرهنگی‌) برگرفته شده از منابع فقهی و حقوقی‌، رفتار دولت ج.ا.ایران را در قبال پناهندگان افغان نقد و بررسی نماید‌.
یافته‌های پژوهش حاضر حاکی از آن است که عدم اجرای قوانین مرتبط با پناهندگان افغان، موجب بروز مشکلات متعدد برای دولت ایران در سال‌های اخیر شده است و حل این مشکلات در سایه رعایت و پایبندی طرفینی دولت ایران و پناهندگان افغان نسبت به حقوق و وظایف خود در قبال یکدیگر بوده و عدم توجه به این مسئله عواقب متعددی در حوزه امنیت‌، اقتصاد و فرهنگ برای جامعه ایران و افغان در پی خواهد داشت‌.
در این پژوهش با رویکرد توصیفی – تحلیلی‌، با نوع تحقیق تطبیقی و روش تحلیل نظریه مبنا برای تحلیل داده‌‌ها استفاده شده است‌.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Examination of the Principle of Commitment and the Mutual Duties of the Islamic Republic of Iran and Afghan Refugees

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Norian 1
  • Ali Akbar Izadifard 2
  • Ali Akbar Jahani 2
1 PhD Candidate in Jurisprudence and Law, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
2 Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Law, University of Mazandaran, Babolsar, Iran.
چکیده [English]

The Islamic Republic of Iran, in both its domestic and foreign policy, has been able to present a worthy model in the international arena by using jurisprudential principles. The presence of refugees is one of the major issues for many countries, each of which responds to them according to its interests and policies. The jurisprudential Principle of Commitment is one of the most important rules related to refugees, and the Iranian government, based on this principle, must adopt it as a guiding framework in its policies toward Afghan refugees. This includes preserving the legal personality of refugees in all domains and fostering appropriate cultural awareness regarding conduct toward them. In contrast, Western countries, due to their utilitarian policies, often fall short of respecting refugee rights, while simultaneously presenting themselves in the media as defenders of such rights. This article aims first to explain the content and foundations of the jurisprudential Principle of Commitment and to clarify its status and implications with a specialized approach. It then discusses the rights of refugees in various fields (political, economic, cultural), derived from jurisprudential and legal sources, and critically examines the behavior of the Islamic Republic of Iran toward Afghan refugees. The findings indicate that failure to implement laws related to Afghan refugees has caused multiple problems for the Iranian government in recent years. Addressing these problems requires mutual observance and adherence by both the Iranian government and Afghan refugees to their respective rights and duties. Neglecting this matter can have significant consequences in the areas of security, economy, and culture for both Iranian and Afghan societies. This study employs a descriptive–analytical approach, with a comparative research design and the method of fundamental theory analysis for data examination.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Principle of Commitment
  • Afghan Refugees
  • Migration
  • Political Jurisprudence
  • Governmental Jurisprudence
* قرآن کریم.
آهنگران‌، محمد رسول‌. (1397‌). واکاوی مبانی فقهی اصل لزوم در قرارداد‌‌ها به منظور ارزیابی چارچوب شرعی ماده 219 قانون مدنی‌، دو فصلنامه حقوق اسلامی‌، 19(48)، صص 301-318.
ابن منظور‌، محمد‌. (1414ق‌). لسان العرب‌. بیروت‌: انتشارات دارالفکر‌، چاپ اول
اردبیلی‌، محمد بن احمد (مقدس اردبیلی‌)‌. (1409ق‌). مجمع الفائده و البرهان‌ (چاپ اول). قم‌: موسسه انتشارات اسلامی.
اردلان‌، اسعد. (1387‌). پناهندگی دیپلماتیک‌، نشریه سیاست خارجی‌، 22(88)، صص951-980.
اسماعیل نسب‌، حسین. (1393‌). مجموعه مهمترین اسناد کاربردی حقوق بین الملل‌ (چاپ اول). تهران‌: انتشارات جنگل‌.
الفت‌، نعمت الله‌. (1386‌). تأملی در مبانی ومفاد الزام و التزام در قراردادها‌، فصلنامه فقه و حقوق‌، 3(12)، صص 93-115.
انصاری‌، مرتضی. (1375ق‌). المکاسب‌ (چاپ اول). تبریز‌: انتشارات اطلاعات‌.
انصاری‌، مرتضی‌. (1413ق‌). المکاسب المحرمه‌ (چاپ دهم). قم‌: مجمع الفکر الاسلامی‌.
بایرامی فرد، بهمن و همکاران. (1396‌). بررسی تطبیقی پناهندگی در فقه اسلامی و حقوق بین الملل‌، نشریه مطالعات بین المللی پلیس‌، 7(31)، صص32-49.
بجنوردی‌، سیدحسن. (1410ق‌). القواعد الفقهیه‌ (چاپ دوم). قم‌: انتشارات اسماعیلیان‌.
حرعاملی‌، محمد‌. (1414ق‌). وسائل الشیعه‌ (چاپ اول). قم‌: موسسه آل البیت‌.
حرانی‌، حسن. (1400ق‌). تحف العقول‌ (چاپ اول). تهران‌: انتشارات اسلامیه‌.
حسینی مراغی‌، میر عبدالفتاح‌. (1425ق‌). العناوین‌ (چاپ اول). قم‌: انتشارات جامعه مدرسین‌.
حلی‌، حسن بن یوسف. (1415ق‌). مختلف الشیعه‌ (چاپ اول). قم‌: انتشارات جامعه مدرسین‌.
ذکی‌، شفیقه‌. (1401‌). حقوق پناهندگان در اسلام و اسناد بین‌المللی‌، پژوهشنامه اسلامی حقوق‌، 3(5)، صص47-67.
زحیلی‌، وهبه‌. (1419ق‌). آثار الحرب فی الفقه الاسلامی (چاپ چهارم). دمشق‌: دار الکفر‌.
زیدان‌، عبدالکریم‌. (1396ق‌). احکام الذمیین و المستامنین‌ (چاپ چهارم). بغداد‌: العلوم الاسلامیه‌.
صراف‌، حسین‌. (1402‌). لزوم وفا به قرارداد با غیرمسلمان (مطالعه تطبیقی در فقه و حقوق ایران‌)‌، فصلنامه پژوهش‌های حقوق اقتصادی و تجاری‌، 1(3)، صص79-109.
ضیائی بیگدلی‌، محمدرضا‌. (1385). اسلام و حقوق بین الملل‌ (چاپ دوم). تهران‌: شرکت سهامی انتشار‌.
طوسی‌، محمد بن حسن‌. (1419ق‌). النهایه فی مجرد الفقه و الفتوی‌ (چاپ سوم). بیروت‌: دار الکتاب العربیه‌.
عظیمی شوشتری‌، عباسعلی‌. (1378). حقوق اقلیت‌‌ها براساس قانون قرارداد ذمه‌ (چاپ سوم). تهران‌: دفتر نشر فرهنگ اسلامی‌.
فلسفی‌، نصرت الله‌. (1395‌). حق بر آموزش در حقوق بین‌الملل و حقوق ایران‌ (چاپ اول). تهران‌: انتشارات جنگل‌.
قاضی ابن دراج‌، عبدالعزیز. (1410ق‌). المهذب‌ (چاپ اول). قم‌: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
قدیر‌، محسن‌؛ کاظمی فروشانی‌، حسین‌. (1397‌). بررسی پدیده پناهندگی از منظر اسلام و حقوق بین الملل‌، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب‌، 5(15)، صص119-148.
مجلسی‌، محمد باقر‌. (1427ق‌). بحار الانوار‌ (چاپ اول). قم‌: انتشارات فقه‌.
محمد نژاد چاووشی و کارجو اجیرلو. (1398). نقش رعایت حقوق شهروندی مهاجرین و پناهندگان در توسعه پایدار از دیدگاه قرآن‌، نشریه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی‌، 10(37)‌، صص23-36 .
مردانی و نویسندگان. (1399). وضعیت حقوق بیگانگان در ایران و ماهیت بین المللی‌، فصلنامه جامعه شناسی سیاسی ایران‌، 3(10)، ص 64-95.
موسوی‌، سید احمد‌؛ نوجوان‌، علیرضا‌؛ علوی‌، سیدمحمدتقی‌. (1401‌). قاعده التزام به قراردادها‌، فصلنامه علمی پژوهشی حقوق خصوصی‌، 11(40)، صص 93-127.
موسی زاده‌، ابراهیم‌؛ کهریزی‌، رزیتا‌. (1394). حقوق پناهندگی در اسلام: منبعی برای توسعه حقوق بین‌الملل پناهندگی‌، اندیشه‌های حقوق عمومی‌، 2(7)، صص39-56 .
نجفی‌، محمد حسن‌. (1404ق‌). جواهرالکلام‌ (چاپ اول). تهران‌: دارالکتب الاسلامیه‌.
وزیری و حمیسی. (1386‌). اصول مشروعیت پناهندگی و موارد مشابه آن در حقوق موضوعه‌، فصلنامه حقوق‌، 38(2)، تابستان 1387‌، صص 363-380.